Listy z sowieckiej niewoli

Władysław Antoni Walkowski urodził się 10 maja 1905 r. w Gwoźdźcu Małym w powiecie kołomyjskim jako syn Mieczysława i Marii z domu Margnat, pochodzącej ze spolonizowanej rodziny austriackiej. W 1926 r. Władysław Walkowski ukończył seminarium nauczycielskie w Stanisławowie, a sześć lat później Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Był nauczycielem w szkole rolniczej w Koszelewie koło Nowogródka. Miał również wykształcenie wojskowe, w 1927 r. ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 5 w Łobzowie. Około 1928 r. sierżant podchorąży Władysław Walkowski otrzymał Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921. Od 1 stycznia 1932 r. był podporucznikiem rezerwy.

Warto dodać, że dziadek Władysława – Józef Walkowski walczył w powstaniu styczniowym. Brat Władysława – Tadeusz Kazimierz służył w Legionach Polskich, Wojsku Polskim i Polskich Siłach Zbrojnych, był podpułkownikiem w korpusie kontrolerów Wojska Polskiego, działaczem emigracyjnym w Kanadzie.

W 1932 r. Władysław Walkowski zawarł związek małżeński z Ireną Woszczynin, wywodzącą się ze starej szlachty kresowej. Irena urodziła się 10 kwietnia 1909 r. w Ignatowie jako córka Jana i Marii z Ćwirko-Godyckich, właścicieli niewielkiego majątku Ignatów w powiecie nowogródzkim. Małżeństwo Walkowskich doczekało się dwojga dzieci: córki Marii (ur. 27 lipca 1933 r. w Nowogródku) i syna Mieczysława (ur. 10 listopada 1935 r. w Nowogródku). Rodzina zamieszkała z rodzicami Ireny w dworku w Ignatowie.

30 sierpnia 1939 r. Władysław Walkowski po otrzymaniu karty mobilizacyjnej zameldował się w Baranowiczach, gdzie znajdował się garnizon Wojska Polskiego i Komenda Rejonu Uzupełnień. Trzy dni później wysłał z Baranowicz list do żony, informując m.in., że został wcielony do służby czynnej jako oficer zawodowy i w związku z tym prosi o przesłanie metryki urodzenia. Po 17 września 1939 r. trafił do sowieckiego obozu jenieckiego położonego nad Wołgą (z listu do żony).

28 listopada 1939 r. Władysław Walkowski napisał do żony pierwszy list z obozu NKWD w Kozielsku, a ostatni 5 marca 1940 r. – w dniu podjęcia przez Józefa Stalina decyzji o rozstrzelaniu polskich jeńców przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.

Irena Walkowska, nigdy nie dowiedziała się czy, jak i gdzie zginął jej mąż. Przez wiele lat przesyłała mu paczki na wskazany przez administrację ZSRS adres. Życie spędziła samotnie, oczekując na powrót ukochanego męża.

Brat Ireny – Jerzy Woszczynin (ur. 7 lipca 1907 r. w Ignatowie) był absolwentem Politechniki Warszawskiej, hydrotechnikiem z wykształcenia, pisarzem i poetą z zamiłowania. W 1940 r. Jerzy Woszczynin wraz z ojcem Janem został aresztowany przez NKWD, osadzony w więzieniu w Nowogródku, a następnie wywieziony do sowieckiego obozu niewolniczej pracy w miejscowości Jercewo położonej w okręgu archangielskim. Po agresji hitlerowskich Niemiec na ZSRS i ponownym nawiązaniu stosunków dyplomatycznych między Polską a Związkiem Sowieckim trafił do Armii Polskiej na Wschodzie. Po wojnie wraz z rodziną zamieszkał w Anglii, a w 1949 r. wyjechał do Argentyny. Na emigracji pracował przy budowie mostów, w wolnych chwilach pisał wiersze i wspomnienia drukowane w prasie emigracyjnej.

Pod koniec marca 2021 r. pani Wisława Osenkowska przekazała do zasobu archiwalnego IPN w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci listy swojego dziadka Władysława Walkowskiego adresowane do żony, Ireny Walkowskiej.  Wśród przekazanej dokumentacji znajduje też się kilka tomików niezwykle wzruszających wspomnień Ireny Walkowskiej z lat 1940–1982. Do zasobu IPN trafił również zeszyt z zapisem wielu niepublikowanych wierszy, których autorem jest brat Ireny Walkowskiej – Jerzy Woszczynin, ceniony emigracyjny pisarz i poeta. Uzupełnieniem materiałów jest album rodzinnych fotografii.

Przekazane materiały są kolejnym źródłem do dziejów sowieckiej eksterminacji polskiej inteligencji i represji totalitarnego państwa wobec pozostawionych rodzin. Archiwalia zostały włączone do zasobu archiwalnego, poddane zabiegom konserwatorskim oraz zdigitalizowane.