Elektryk z Armii Andersa

Stanisław Tocholski urodził się 2 listopada 1918 roku w Nowosielicy (obecnie Ukraina) jako syn Jana i Heleny z domu Zakrzewskiej. Rodzina zdecydowała się na przyjazd do Warszawy w 1920 roku, jednak po trzech latach powrócili na Kresy i osiedlili się w Mizoczu. Tam Stanisław ukończył szkołę powszechną w 1933 roku. W latach 1935–1938 uczył się w Państwowym Gimnazjum Elektrycznym w Wilnie. Następnie zamieszkał z rodziną ponownie w stolicy i rozpoczął pracę w firmie Bracia Borkowscy Zakłady Elektrotechniczne na dziale elektromedycznym jako technik odpowiedzialny za montaż aparatów rentgenowskich.

9 września 1939 roku razem z najbliższymi opuścił stolicę i powrócił w rodzinne strony do Mizocza, gdzie pracował jako elektromonter w tamtejszej cukrowni. 13 kwietnia 1940 roku deportowano go razem z matką Heleną i bratem Wincentym do wsi Tiernówka (Tarnówka) w Kazachstanie. Matka została później działaczką Związku Patriotów Polskich, natomiast brat (1926–1989) służył jako saper w I Dywizji Wojska Polskiego. Podczas zesłania Tocholski pracował przez półtora roku w kołchozie.

6 lutego 1942 roku wstąpił w szeregi Wojska Polskiego. W kwietniu wyruszył szlakiem bojowym z Armią Andersa przez Iran, Irak, Palestynę, Egipt do Włoch. W 1943 roku w Tel Awiwie zrobił małą maturę, natomiast w maju uzyskał przydział do 1. korpusu saperów przy 3. Dywizji Strzelców Karpackich, od sierpnia pełnił funkcję sapera liniowego bez funkcji. Podczas kampanii włoskiej wziął udział w walkach – nad rzeką Sangro, pod Monte Cassino, nad Adriatykiem, pod Bolonią – do czasu kapitulacji wojsk niemieckich.

W czerwcu 1945 roku wysłano go do Szkoły Podoficerskiej Sanitarnej, którą ukończył w sierpniu i dostał przydział na praktykę do 3 Polowego Szpitala. W październiku trafił do Szefostwa Służby Zdrowia przy 3 DSK na stanowisko starszego sanitariusza w stopniu starszego sapera. 5 listopada 1946 roku został szefem Głównego Punktu Opatrunkowego przy 1 kompanii saperów 3 DSK. We wrześniu 1947 roku 3 DSK przetransportowano z Włoch do Wielkiej Brytanii. Tocholskiego z Polskich Sił Zbrojnych zwolniono 25 grudnia 1947 roku, do Polski udało mu się wrócić sześć miesięcy później. 20 marca 1949 roku poślubił Stanisławę Szczepaniak.

W uznaniu za udział w walkach odznaczono Stanisława Tocholskiego Krzyżem Walecznych, Gwiazdą za wojnę 1939–1945, Medalem za wojnę 1939–1945, Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino i Gwiazdą Italii.

W październiku 2019 roku pani Jolanta Tocholska powierzyła swoje rodzinne pamiątki Archiwum IPN w Warszawie. Podarowane archiwalia dotyczą głównie jej ojca – Stanisława, w mniejszej części matki Stanisławy i babci Janiny Szczepaniak.

Kolekcja Stanisława Tocholskiego obejmuje między innymi fotografie: z okresu szkolnego (lata 30. XX wieku), z czasu jego pracy zawodowej oraz służby wojskowej w Armii Andersa. Dodatkowo zachowały się: jego odręcznie spisany życiorys (który najpewniej służył jako załącznik do podania o pracę), dokumenty związane z przysposobieniem i służbą wojskową, zaświadczenia i legitymacje odznaczeń, pamiątki odnoszące się do jego służby wojskowej, w tym: nieśmiertelnik z czasu służby w PSZ, orzeł wojskowy PSZ, orzeł wojskowy z beretu mundurowego, patka z odznaką 3 Karpackiego Batalionu Saperów, miniatura oznaki rozpoznawczej 3 DSK, Krzyż Walecznych (wzór z 1920), baretki odznaczeń wojskowych czy odznaki pamiątkowe 2 KP.

Materiały związane ze Stanisławą Tocholską dotyczą: zaświadczenia wydanego w 1940 roku (zarówno w języku polskim, jak i niemieckim, mówiące o tym, że była zatrudniona w Zakładach Elektrotechnicznych Braci Borkowskich w Warszawie), kenkarty oraz albumu fotograficznego przedstawiającego członków fabrycznej ochotniczej straży pożarnej w zakładach Braci Borkowskich.

Pamiątki Janiny Szczepaniak obejmują dokumenty osobiste – w języku rosyjskim z 1915 roku, dowód osobisty z lat 20. XX wieku oraz jej fotografie.