Fotograf ginącej Warszawy

Henryk Śmigacz urodził się 16 sierpnia 1911 r. w Warszawie. Zawodowe szlify zdobywał pod okiem Jana Rysia, znanego i cenionego fotografa sportowego i portretowego okresu międzywojnia. Tworzyli oni parę fotoreporterów prasowych współpracujących z „Kurjerem Warszawskim” – popularną wśród elity stolicy gazetą codzienną o orientacji prawicowej, wydawaną w okresie 1821-1939.

We wrześniu 1939 r. obaj fotografowie uzyskali specjalne pozwolenie prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego i gen. Juliusza Rómmla umożliwiające im swobodne przemieszczanie się po terenie stolicy. Nie zważając na zagrożenie wykonywali zdjęcia, które miały tworzyć fotograficzną kronikę życia warszawiaków pod okupacją niemiecką, dokumentującą walkę z najeźdźcą i zniszczenia bombardowanej stolicy. Henryk Śmigacz jest autorem zdjęć płonącego Zamku Królewskiego i Starego Miasta, w tym archikatedry św. Jana Chrzciciela tuż po bombardowaniu we wrześniu 1939 r., które utrwalone na szklanych kliszach 9x12 cm właśnie trafiły do zasobu Archiwum IPN.

W czasie powstania warszawskiego Henryk Śmigacz był jednym z fotoreporterów Delegatury Rządu na Kraj. Zdjęcia z tego okresu przedstawiają zgliszcza gmachów i kamienic warszawskiego Śródmieścia. Fotografie powstańcze Henryka Śmigacza stanowią jedynie niewielką (82 szt.) część, która ocalała z około 2 tys. negatywów, jakie fotograf ukrył w piwnicy swojego mieszkania i fotograficznego atelier przy ul. Złotej 24 przed kapitulacją i opuszczeniem Warszawy.

Po wojnie Henryk Śmigacz osiedlił się w Łodzi, gdzie prowadził zakład fotograficzny przy ul. Piotrkowskiej 6, a następnie Piotrkowskiej 43. Współpracował też z łódzką sceną teatralną. Pozostawił po sobie bogaty zbiór fotografii (utrwalonych na płytkach szklanych) wykonywanych podczas przedstawień teatralnych i operowych wystawianych w łódzkich teatrach od końca lat czterdziestych po lata sześćdziesiąte. Uzupełnieniem kolekcji są zdjęcia portretowe i grupowe aktorów, śpiewaków i tancerzy, wykonane w autorskim atelier: Ireny Brodzińskiej, Edmunda „Waydy” Szymaszkiewicza, Jana Kiepury, Adolfa Dymszy, Henryka Szwajcera. Spuścizna Henryka Śmigacza zawiera również niezwykle ciekawe zdjęcia przedstawiające życie prywatne i towarzyskie fotografa: miejsce pracy, mieszkanie, zainteresowania, czas wolny, rodzinę, przyjaciół, znajomych, a także wspomniane już dokumenty z czasu wojny.

26 marca 1972 r., w nocie pośmiertnej zamieszczonej w niedzielnym wydaniu łódzkiego „Expresu Ilustrowanego”, napisano m.in.: „[…] zmarł Henryk Śmigacz, artysta-fotograf, przyjaciel aktorów, pisarzy i dziennikarzy, kronikarz teatru łódzkiego od czasów Krasnowieckiego i Schillera do ery Axera i Dejmka. […] Łódź stała się dla tego warszawiaka ze Starówki drugim domem rodzinnym. […] Tu przechowywał swoją Warszawę – widoki Starówki przed jej zburzeniem, portrety przyjaciół, wielkich aktorów scen warszawskich. […] szlachetny i oryginalny artysta-fotograf, Henryk Śmigacz”.

Bogaty zbiór fotografii Henryka Śmigacza oraz dokumenty przesiedleńcze przekazały: Aleksandra (córka) i Małgorzata (wnuczka) Szczygielskie. W ten sposób chciały wypełnić zobowiązanie Henryka Śmigacza zachowania pamięci o ofiarach i stratach poniesionych przez naród polski z rąk niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej. Duża część z tych zdjęć nigdy nie była publikowana w formie odbitki. Przez wiele lat pozostawały poza granicami kraju (Belgia). Dokumenty zostaną poddane zabiegom konserwatorskim, a następnie zdigitalizowane i przekazane do udostępnienia.